نگاهي به (ترانه هاي سرزمين مادري)

اثر رضا موزوني،انتشارات باغ ني

نوشته :علي الفتي،تابستان 92

 این روز‌ها به همت دانايان وبلند نظران اين ديار دیگر گمان نمی‌رود ذره اي از فرهنگ وادبيات ما به فراموشي سپرده شود ،فرهنگي كه چند هزاره است كه مردمان ما با آن زيسته اند .ارزش ها وهنجارهايي هستند كه موجب زندگي اجتماعي ما گرديده اند .  تا يك دهه ي  پيش بيم بسياري از فراموشي اين فرهنگ وادب مي رفت اما امروز اين بيم به حداقل رسيده و هر روز اثري تازه در اين باب منتشر مي شود. اين گفتارها ديگر كسي را تهييج نمي كند كه از سر دلسوزي وتعصب ودگم انديشي فرهنگ خود را كتابت نمايد زيرا جامعه وروشنفكران اين جامعه نيزدر وضعيتي مناسب وممكن به سر برده و مراكز مردم شناسی ، رادیو ،تلوزیون و برخی سازمان های دیگر از روی شغل و علاقه مي توانند در حفظ اين فرهنگ ها موثر باشند .از سويي ديگر عده اي ازفعالان  در حوزه گردآوری فرهنگ عامه در نتیجه ی تحولی كه در جامعه روی داده است از نبودن فرصت و از میان رفتن سنت‌ها نگرانند و به سریع ترین صورت ممكن و در ایامي معدود فرهنگ عامه را گرد آوری  مي كنند.اين  دید اگرچه  با حسن نیت است اما با واقعیت سازگار نيست ومي تواند لطماتي را به يك تحقيق وپژوهش وارد نمايد. زيرا ما در سرزميني زندگي مي كنيم كه هنوز بسياري از باورها وعقايد فرهنگي زنده وپويا بوده  وجاي نگراني جدي نيست.

فولكلور (Folklore) ‌، نخستین بار توسط‌ ویلیام‌ جان‌ تامز انگلیسی‌ (در سال‌ ۱۸۴٦میلادی‌) عنوان‌ شد. از نظر وی‌، این‌ واژه‌ ناظر بر پژوهش‌هایی‌ بود كه‌ بایست در زمینه ی‌ عادات‌، آداب‌ و مشاهدات‌، خرافات‌ و ترانه‌هایی‌ كه‌ ازدوره های قدیم‌ باقی‌ مانده‌اند، صورت‌ می‌گرفت‌.

در یك فرهنگ‌ فارسی نيز ‌، اصطلاح های‌ Folk Lore و Folk-Literature ، به‌ یك‌ مفهوم‌ در نظر گرفته‌ شده‌ و در ذیل‌ آن ها چنین‌ آمده‌ است‌:«ادبیات‌ عامه‌ یا ادبیات‌ توده‌ یا فرهنگ‌ عوام‌ یا فولكلور در مقابل‌ ادبیات‌ رسمی‌ است‌ كه‌ مخلوق‌ ذهن‌ مردم‌ باسواد و تحصیل‌ كرده‌ است‌ و مجموعه‌ای‌ است‌ از ترانه‌ها و قصه‌های‌ عامیانه‌، نمایش‌نامه‌ها، ضرب‌المثل‌ها، سحر و جادو و طب‌ عامیانه‌ كه‌ در میان‌ مردم‌ ابتدایی‌ و بی‌سواد رواج‌ دارد»  [1]

يكي از موضوعات مورد بررسی‌ فولكلور ادبیات‌ شفاهی‌ مي باشد كه خود به بخش هاي مختلفي تقسيم مي گردد‌: اساطیر، حكایت ‌ها‌، افسانه‌ ها، قصه ‌ها ، آوازها ، ترانه‌ها، تصنیف‌ها ،دوبیتی‌ها، تك‌بیتی‌ها، نوحه‌ها، اشعارسوگواری‌ها ، لالایی‌هاست‌. امثال‌ و حكم‌، چیستان‌ها، لُغزها، زبان‌ زدها، بازی‌های‌ زبانی‌ زبان‌های‌ زرگری‌، زبان‌ مخفی و . . .

از ويژگي هاي اشعار فولكلور مي توان به مواردي از قبيل : ۱- مجهول‌ المؤلف‌ بودن ‌۲- شكل‌ انتقال‌ (سینه‌ به‌ سینه‌ يا شفاهي) ۳- خاستگاه‌ ۴- تكرار ۵- سرگرم‌ كنندگی ٦ - زبان ‌(این‌ زبان‌، همان‌ زبان‌ گفتاری‌ مردم‌ است‌)۷-آموزش ‌( انتقال‌ تجربه های‌ انسانی‌ به‌ دیگران‌ )[2] اشاره نمود.

ترانه هاي سرزمين مادري [3] اثري است از رضا موزوني در 368 صفحه كه ماحصل بيش از چهارده سال گردآوري ابيات واشعار اين گردآورنده است كه با محدوده تحقيق در استان كرمانشاه وتاحدودي نيز تنه به فرهنگ وادبيات مردم لك نيز مي زند. اين اثر با مقدمه اي بي ربط وسست از دكتر ميرجلاالدين كزازي آغاز مي گردد ، اين نوع مقدمه نويسي كه اين روزها در بين معدودي از نويسندگان وشاعران كرمانشاه مرسوم شده است جاي بسي سوال وتعجب است زيرا با اندكي تامل متوجه مي شويم كه در مقوله ادبيات وفرهنگ كردي واظهارات دكتر كزازي تضاد و تعارضات فاحشي ديده مي شود واظهارات  ايشان ربطي به اين آثار ندارد .

اين اثر خاطرات مردماني است كه در كناررنج ها ومحدوديتهاي زندگي عشق را از ياد نبرده ودسترنجشان ياد وخاطره اي ماندگار است ،اين كتاب در برهه زماني مناسبي منتشر شده است ومديريت نوشتار ونشر آن برعهده ي رضا موزوني  يكي از خادمان فرهنگ وادبيات در كرمانشاه است.

ادبيات شفاهي وفولكلور كردي دركرمانشاه از وسعت وقدمت خاصي برخورداراست واين منطقه از مردم كردنشين همچون ساير مناطق براي خود آداب ورسومي منحصر به خود دارند وتا امروز نيز با اين آداب وعقايد زندگي كرده وتوانسته اند هويت فرهنگي خود را حفظ نمايند واين ماندگاراي را مي توان در اين اثر مشاهده كرد .

اختلاف سلائق وروشي دربين محققين وپژوهشگران حاكم است  اما در كليت كار اشتراكات فراواني موجود است .رضا موزوني در نگارش اثر علاوه برگردآوري وسعي چندين ساله خود از روش هاي پژوهشي روز بهره برده وتقسيم بندي خاصي در اين كتاب بوجود آورده است كه مخاطب را دربرابر اثر دسته بندي شده قرار مي دهد. او ابتدا اشعار را به زبان كردي والبته رسم الخط فارسي نوشته وآن ها را به زبان فارسي ترجمه مي نمايد وحتي المقدور سعي در تشريح معاني وموارد مهم هركدام از اشعار دارد والبته اين روش تا تحليل محتوا فاصله داشته وفاقد مقايسات معمول است والبته در تحقيقات ميداني اغلب روش به اين گونه معروف است ونويسنده شرح مختصري از اطلاعات وداده ها مي دهد .  موزوني با ظرافت خاصي زيبايي هاي فرهنگ وادبيات كردي در محدوده كرمانشاه را ثبت ومعرفي مي كند، اشعاري آشنا وگاها غريب كه بيانگر فرهنگي به درازاي تاريخ است .

آنچه درباره ادبيات شفاهي مي دانيم را نمي توان از ترانه يا ملودي هاي آهنگين جدا دانست  واين دو جزءلاينفك و مكمل يكديگرند . اگرچه اين ادبيات را شفاهي مي دانند اما قابليتشان به حدي استوار است كه در درون سينه مردمان ودر قالبي موسيقايي ضبط وثبت شده اند كه هيچگاه به زوال نمي انجامند . كردها اشعار خود را پيش از كتابت در قالبهايي هارمونيك ومنسجم همچون بيت ، لاووك ، حيران ، هوره ، سياچمانه وچمري انتقال داده اند وهركدام از اين قوالب زايش وتوليد خود را دارند. اين ساختارهاي موسيقايي سندي بر كهن بودن شعر در سرزمين ما هستند وقتي تاريخ سيا چمانه يا هوره را به بيش از سه هزاره مي دانند پس نمي توان نظرياتي همچون اين كه مي گويند (ما اگر  بخواهيم درباره پيشينه شعر كردي صحبت كنيم مي بايست از قرن چهارم قمري بررسي آثار مكتوب ديني يارسان شروع كنيم[4] ) را به راحتي پذيرفت .

موزوني موضوعات شيرين ومتنوعي را دراين اثر گنجانده است واين حلاوت تا جايي پيش مي رود كه تازه ترين سروده ها را نيز در لابلاي اشعار فولكلور قرار مي دهد كه ازجمله مي توان به صفحه 259 واشعاري كه در سوگ شهداي جنگ ايران وعراق اشاره كرد،كار دراينجا دشوار مي شود كه اين بيت را(له‌شد له ناو بياوان چؤ مانگ وخوه‌ر دياره /خؤن له زه‌خمه‌يلد رشيه‌ي ،چؤ واران وه هاره)  شخصا در سوگواري ايام محرم شنيده ام ، واين دشواري يك اثر پژوهشي است كه هرچه زمان بيشتري به تدوين آن اختصاص دهيم كار به كيفيت بيشتري مي رسد  وهميشه در تحقيقات ميداني خطاي بالايي وجود دارد وامري طبيعي است .ازديگرنكاتي كه دراين كتاب مشاهده مي شود ترجمه لفظ به لفظ اشعار است كه نويسنده تاحدود زيادي موفق بوده وشاعر بودن رضا موزوني از دلايل اين موفقيت است.

آنچه دراين پژوهش اهميت دارد وسعت وتنوع فرهنگي وگونه گون بودن باورها وادبيات غني و متفاوت موجود در جغرافيايي محدود است كه نويسنده را دربرابركاري دشوار قرار مي دهد و از موزوني شاعر، پژوهشگري كوشا مي سازد.

شعر وادبيات وفرهنگ كرمانشاه عليرغم تنگ نظريها روز به روز در دانشگاهها ومجامع علمي مورد پژوهش قرار مي گيرد و ازاين دست آثار، منابع خوب ومرجعي براي پژوهندگان خواهند بود. 

[1] - داد، سیما: فرهنگ‌ اصطلاحات‌ ادبی‌، انتشارات‌ مروارید، ۱۳۷۵، برگ ۲۲

[2] -محجوب‌، دكتر محمد جعفر: ادبیات‌ عامیانه ی‌ ایران‌، به‌ كوشش‌ دكتر حسن‌ ذوالفقاری‌، نشر چشمه‌

[3] - موزوني ،رضا :ترانه هاي سرزمين مادري،نشرباغ ني،كرمانشاه

[4] -مشعشعي،سحر:شيوه هاي بازتاب فرهنگ وادبيات كردي (گوران)درموسيقي فولكلور مقامي،دانشگاه آزاد ملاير،استاد راهنما دكتر موسي پرنيان،مشاور دكتر مهران عبدالهي،پايان نامه كارشناسي ارشد زبان وادبيات فارسي ،زمستان 91